Marokkaanse grensproblemen

De eerste poll op deze website is voorbij. De vraag was: Met welk buurland heeft Marokko grensconflicten? En de antwoorden konden zijn:

1. "Algerije"
2. "Algerije en Spanje"
3. "Algerije, Spanje en West-Sahara"
4. "geen"

De antwoorden staan voor politieke opvattingen:

1. De Marokkaanse dat er alleen een conflict met buurland Algerije is omdat Saharanen slechts Algerijnse marionetten zijn; en dat het "bruikleen" van de Spaanse enclaves geen punt is.
2. De Marokkaanse dat Saharanen marionetten zijn van het seculiere Algerije en dat er zo snel mogelijk een eind moet komen aan de Spaanse-christelijke bezetting van Islamitisch gebied.
3. De internationale opvatting dat de grenzen van het Koninkrijk Marokko vast zijn gelegd bij haar oprichting en dat overschrijding daarvan een schending van die grenzen is.
4. De opvatting van de Marokkaanse toeristenindustrie en het Nederlandse ministerie van buitenlandse zaken.

Er mist in de poll overigens een optie waarin het grensprobleem met Mauretanië wordt genoemd. Dat probleem is er óók nog zoals duidelijk wordt als je goed kijkt naar deze kaart van de Verenigde Naties. (Klik erop voor een vergroting.)

Marokko heeft zijn verdedigingswal tegen het Polisario gedeeltelijk op Mauretaans gebied geplaatst, net in de hoek bij Boucraa. Op de kaart is ook te zien dat veel Mauretaans gebied ontoegankelijk is gemaakt (Restricted area) vanwege het staakt-het-vuren. Kennelijk wordt over deze grensoverschrijdende actie van Marokko niet geklaagd om geen oude wonden open te rijten: in de jaren zestig wilden Marokkaanse politici het bestaan van een onafhankelijk Mauretanië niet erkennen omdat ook dat land een provincie van Marokko zou moeten zijn.

---

Overigens is de uitkomst van deze computer-poll volgens nederlandse deskundigen helemaal niet betrouwbaar! En dat zal ook voor de volgende poll gelden.

nederlands/marokkaanse verslaggeving

In het keurige dagblad Trouw stond afgelopen week een paginagroot verhaal van de journaliste Julie van Traa over de problemen bij de naamgeving van kinderen in Marokko. Niet alle namen worden toegestaan door de Marokkaanse overheid. De kwestie speelt al een hele tijd en het was verder een saai verhaal. Mevrouw Julie van Traa is overigens een Marokko-deskundige die zo deskundig is dat zij vanwege haar expertise de uitnodiging kreeg van het nederlands ministerie van buitenlandse zaken om een lezing te houden over "Marokko tussen traditie en moderniteit" in de sociëteit Pulchri op het Haagsche Lange Voorhout.
Onder het motto DAM naar Buiten probeert men populair te doen op de directie Noord-Afrika en Midden-Oosten (DAM) van het ministerie BZ. Men wil de burger "de gelegenheid bieden mee te denken en mee te spreken over kansen en problemen in een regio, die vrijwel dagelijks voorpagina nieuws is". Wel, daar zijn we dus snel klaar mee: de Westelijke Sahara is vrijwel nooit voorpagina nieuws, en het ministerie heeft er ogenschijnlijk geen belangstelling voor.

Op dit moment zijn er gebeurtenissen in Marrakech die wel belangstelling verdienen. Saharaanse studenten aan de universiteit in deze Marokkaanse stad demonstreren voor hun land en worden daarbij gesteund door Marokkanen van de Annahj Addimocrati, een kleine linkse partij. Beiden worden met grof geweld in elkaar geslagen. De ontwikkelingen worden gevolgd op de website Saharawi-Students.org. Helaas niet in Trouw of andere nederlandse dagbladen.

De nederlandse overheid mengt zich in de verslaggeving over Noord-Afrika én er is vrijwel geen nederlandse berichtgeving over de Westelijke Sahara. De marokkaanse journalistiek wordt door de marokkaanse overheid gestuurd en aandacht voor de Westelijke Sahara is daarbij zo ongeveer taboe. Nederland en Marokko hebben toch veel met elkaar gemeen!

het is maar schijn

NRC Handelsblad brengt deze zaterdag een vraaggesprek met de bemiddelaar tussen Marokko en Polisario, de hagenees Peter van Walsum. Meneer van Walsum noemt de vredesbesprekingen een schijnvertoning. Eerder had hij zich al negatief uitgelaten over de onafhankelijkheid van West Sahara tijdens een gesprek met Ghislaine Plag in het radioprogramma Casa Luna van 30 april. Hij vertelde daarin dat hij over het gebied was gevlogen en dat zijn indruk was dat het een zeer leeg gebied is, eigelijk helemaal niks. Casa Luna schrijft in de aankondiging bij de podcast: "Van Walsum is van mening dat onafhankelijkheid van de Westelijke Sahara na 33 jaar strijd een 'onbereikbaar doel' is geworden."
Ik zal een verwijzing van het geluidsfragment zoeken en hier plaatsen.

Hieronder staat het gesprek met NRC dat in twee delen verscheen, op de voorpagina en in de zaterdagbijlage &tcetera.

---

VN-gezant: overleg is schijn

Door onze correspondent
Steven Adolf
den haag, 24 MEI. De onderhandelingen tussen Marokko en de onafhankelijkheidsbeweging Polisario over de Westelijke Sahara, die plaatsvinden onder leiding van de Verenigde Naties, zijn ,,een schijnvertoning". Dat zegt Peter van Walsum, de persoonlijke afgezant van secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon en bemiddelaar in het conflict, in een vraaggesprek met deze krant.
Over de speculaties over zijn vertrek als VN-bemiddelaar zegt Van Walsum: ,,Ik heb altijd tegen Marokko en Polisario gezegd: Als jullie genoeg van me hebben, dan moet je een brief aan de secretaris-generaal schrijven. Dan is het zo geregeld", aldus de diplomaat.
Van Walsums reageert hiermee op de felle kritiek op zijn optreden van de zijde van Polisario en Algerije, dat de onafhankelijkheidsbeweging steunt. Van Walsum noemde vorige maand in de Veiligheidsraad een referendum over de onafhankelijkheid van het gebied ,,onrealistisch". Sindsdien is hij persona non grata bij Polisario en liggen de onderhandelingen stil.
Het grootste deel van de Westelijke Sahara, een voormalige Spaanse kolonie, werd 33 jaar geleden door Marokko bezet. Volgens Van Walsum heeft praten over onafhankelijkheid geen enkele zin, omdat de Veiligheidsraad nooit bereid is geweest om deze optie met geweld af te dwingen bij Marokko.
Door de onafhankelijkheid openlijk te verwerpen hoopte Van Walsum dat Polisario zou kiezen voor harde onderhandelingen over een vorm van zelfbestuur in het gebied. De VN-bemiddelaar heeft naar eigen zeggen geen idee hoe het overleg zal worden voortgezet en wat zijn positie daarin is.
Zaterdag &cetera: pagina 21


De Nederlandse diplomaat Peter van Walsum ligt onder vuur. Hij gaf zijn persoonlijke mening over de door Marokko bezette Westelijke Sahara. ,,Het overleg is een schijnvertoning."

Steven Adolf

Hij zou het imago van de Verenigde Naties geschonden hebben. Zichzelf onmogelijk gemaakt als onderhandelaar. Zijn neutraliteit ondermijnd. Een loopje genomen met het volkerenrecht. Zelden werd een persoonlijk afgezant van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties zo hard aangevallen als Peter van Walsum. De Nederlandse diplomaat moet bemiddelen in het conflict in de Westelijke Sahara dat door Marokko wordt bezet, maar sinds een paar weken is hij volgens onafhankelijkheidsbeweging Polisario en Algerije persona non grata.
Van Walsum ligt onder vuur omdat hij de Veiligheidsraad, los van de rapportage van secretaris-generaal Ban Ki-moon, onomwonden zijn mening heeft gegeven: onderhandelen over een onafhankelijke Westelijke Sahara is ,,onrealistisch".
Marokko en Polisario hebben vanaf 1991 vruchteloos gekibbeld over wie mocht stemmen in een referendum over de toekomst van het gebied. Vanaf 2004 wees Marokko een volksraadpleging over een mogelijke onafhankelijkheid van de hand en kwam met een voorstel voor autonomie onder Marokkaanse vlag. Polisario houdt vast aan een referendum over onafhankelijkheid. Maar volgens Van Walsum hebben besprekingen weinig zin, omdat Marokko de Veiligheidsraad nooit zal dwingen een referendum over een onafhankelijke Westelijke Sahara te accepteren.
Nu liggen de onderhandelingen stil. Secretaris-generaal Ban Ki-moon zwijgt in alle talen over het dossier. Het goede humeur van Van Walsum (73), een lange magere verschijning, lijkt er niet door bedorven. Naast een thermoskan met koffie doet hij in zijn Haagse woning uitgebreid verslag van bijna drie jaar onderhandelen in de Westelijke Sahara.

Heeft u de zaak geforceerd omdat u er zelf geen zin meer in had?
,,Ik kan niet zeggen dat ik de zaak heb opgeblazen om er zelf mee op te kunnen houden, maar ik dacht ook niet: o jee, zo maak ik mezelf onmogelijk. Ik kreeg het gevoel dat ik was neergezet om deze zaak gaande te houden tot in het oneindige. Van alle kanten kreeg ik te horen: `Hou vol, zet door! Het gaat de goede kant op.' Ik werd ontzettend geprezen, vooral door Algerije dat Polisario steunt. Geweldig zo goed het ging. Toen dacht ik: nee sorry, dat is geen zuivere koffie."

U voelde zich gebruikt?
,,Ik dacht: als ik nu niet mijn mening geef, dan zal ik mij over een jaar onvoorstelbaar misbruikt voelen. Niemand gelooft namelijk in een oplossing. Marokko overschat zijn eigen positie en Polisario en Algerije hebben geen ander doel dan het onderhandelingsproces net zo lang gaande te houden totdat de Veiligheidsraad zo wanhopig wordt dat hij instemt met een referendum onder de Saharawi over onafhankelijkheid.
Polisario wilde gebruik maken van de normale spelregels van dekolonisatie en zelfbeschikkingsrecht, omdat de Westelijke Sahara een voormalige Spaanse kolonie is. Marokko heeft op zijn beurt gezegd dat die spelregels niet van toepassing zijn omdat het gebied voor de kolonisatie al van hun was.
Toen Marokko op het punt stond het gebied binnen te trekken heeft Algerije heel nadrukkelijk aangedrongen op toepassing van Hoofdstuk Zeven van het Handvest van de Verenigde Naties dat militair optreden tegen agressie mogelijk maakt. Door deze oproep te negeren heeft de Veiligheidsraad voor het eerst duidelijk gemaakt dat ze geen geweld wil gebruiken. Dat is een duidelijke lijn geworden, elke keer heeft de Veiligheidsraad het afdwingen van een oplossing afgewezen. Dat is heilig in dit dossier."

Polisario en Algerije willen niet meer met u onderhandelen. Heeft u door zo duidelijk uw persoonlijke mening uit te spreken de onderhandelingen verstoord?
,,Vier maal zijn alle partijen bijeengekomen in Manhasset, een buitenwijk van New York. Dat overleg was een schijnvertoning, een wassen neus, doorgestoken kaart. Als ik hier braaf blijf zitten en doe wat van mij verwacht wordt dan ga ik niet vier rondes, maar acht rondes, of twaalf of zestien rondes doen. Een oplossing is er niet, want de twee uitgangspunten van de partijen zijn onverzoenbaar op het punt van het houden van een referendum over de onafhankelijkheid. Voor Polisario is dat essentieel en voor Marokko is dat ondenkbaar. Daar kom je nooit uit.
Ik kon natuurlijk ook gewoon ontslag nemen, maar ik dacht: laten we het eerst eens eventjes anders proberen. Als ik op mijn rondtocht langs regeringsleiders nu eens uitleg dat we er zo niet uitkomen. Als ik dat nu eens gewoon in mijn verslag zet. Een beetje va banque, een gok wagen. Als je zo zeker weet dat de onderhandelingen vast zitten, dan is het toch niet zo gek dat je probeert er een stoot aan te geven om het tenminste een bepaalde richting op te laten gaan.
Het vervelende is dat ik nu niet weet welke richting het op gaat. U zegt dat ze me niet meer willen hebben als bemiddelaar, nou dat is fijn, ik wil het ook niet zo graag meer. Maar ik heb altijd ­ zowel tegen Marokko als tegen Polisario ­gezegd: als jullie genoeg van me hebben dan moet je een brief aan de secretaris-generaal schrijven. Dan is het zo geregeld. Maar ik heb geen bericht van de secretaris-generaal gekregen dat hij iets van dien aard heeft ontvangen. Dat betekent dat ik op dit moment echt niet weet wat de situatie is. Ik weet helemaal niks eerlijk gezegd."

U krijgt het verwijt dat u een loopje neemt met de rechten van gedekoloniseerde volkeren. Men noemt u immoreel.
,,Ik vind dat zo'n ontzettend oneerlijk argument. Het morele dilemma is dat Polisario meer gelijk heeft dan Marokko. Maar omdat de Veiligheidsraad Marokko nooit zal dwingen om een referendum over onafhankelijkheid te houden, kiest men in feite voor de status quo. Dat wil zeggen: uitzichtloze impasse. Polisario zit al 33 jaar in kampen. Is het moreel in orde om te accepteren dat nog een generatie Polisariokinderen in de kampen zal opgroeien? Ik stel iets anders voor: beweeg Polisario ertoe harde onderhandelingen aan te gaan over een serieuze en gegarandeerde vorm van zelfbestuur onder Marokkaanse vlag. Ik heb alle kampen van Polisario bezocht, maar ik heb nergens de gelegenheid gekregen om deze vraag aan de bewoners zelf voor te leggen.
Ik zeg: je moet met de realiteit rekening houden. Polisario heeft juridisch de beste papieren, maar door de opstelling van de Veiligheidsraad heeft het daar al die 33 jaar niets aan gehad.
Mijn suggestie, maar dat is ook helemaal voor mijn rekening en absoluut niet overgenomen door de Secretaris-Generaal, is dat de Veiligheidsraad beide partijen oproept om tijdelijk te experimenteren met zelfbestuur zonder onafhankelijkheid. Misschien ontdekken ze dat dit de enige uitweg uit de impasse vormt. Als het niet werkt ga je weer terug naar af zonder dat iemand er iets op verloren heeft. Ik vind dat zeker geen immoreel voorstel. Als Polisario wil praten over de autonomie dan hebben ze een geweldige positie. Marokko snakt naar legitimiteit."

U heeft uw mening los van het rapport van de secretaris-generaal naar de leden van de Veiligheidsraad gestuurd. Polisario en Algerije suggereren: Van Walsum wordt niet langer gesteund.
,,Ik heb geen insubordinatie gepleegd! De secretaris-generaal heeft in dit geval mijn mening niet in het officiële rapport gezet. Hij ging daar om wat voor gevoeligheid dan ook te ontzien niet mee akkoord. Nogal logisch vond ik dat jammer, maar dat is nog niet direct een meningsverschil. Het zou natuurlijk te gek zijn als je je bevindingen niet kan rapporteren aan de Veiligheidsraad. Ik had de vrijheid om het aan de raad te melden en dat heb ik gedaan."

Inhoudelijk bestaat er geen meningsverschil?
,,Ik moet bekennen dat ik dat niet weet. Ik weet de reden niet waarom de secretaris-generaal mijn mening er niet in wilde hebben.

Heeft u toen u begon contact gehad met uw voorganger, de Amerikaanse diplomaat James Baker?
,,Ja, ik ben bij hem langs geweest in Houston en heb uitvoerig met hem gepraat. Hij vond het een beetje ongelooflijk dat iemand die baan op zich nam, haha."

Daar heeft hij gelijk in gekregen.
,,Ja, maar ik heb het niet zeven jaar vol gehouden, ik heb na tweeënhalf jaar al gezien dat het niet gaat."

De VN heeft verloren met Van Walsum

Peter van Walsum heeft als speciaal gezant de vredesonderhandelingen tussen het front Polisario en Marokko laten verzanden. Zijn taak was niet makkelijk en hij had niet veel ruimte. Toch waren en zijn er mogelijkheden om het probleem op te lossen. Dat begint met de vraag: wat is het probleem? De antwoorden zijn voor elke betrokken partij anders.

* In Marokko heeft men een onduidelijk beeld van de eigen grenzen, maar men is van mening dat de voormalige Spaanse Sahara bij Marokko hoort net als het voormalig Spaans protectoraat en Ifni en de nog steeds Spaanse enclaves Ceuta en Melilla en het Peterselie-eiland. Marokko heeft in 1963 een aanvalsoorlog gevoerd tegen Algerije in een poging om de streek rond Tindouf te veroveren, maar dat is mislukt.
De Spaanse Sahara is door Marokko bezet onder het banier van de Islam tijdens de zogenaamde Groene Mars en men zoekt in het geloof een deel van de rechtvaardiging. Marokko erkent geen grens met de Westelijke Sahara. Het Koninkrijk Marokko heeft vrienden in de regeringen van USA, Frankrijk, Israel en vroeger in het Zuid-Afrikaanse Apartheidsregime.
Het probleem voor Marokko is dat een onafhankelijke West Sahara een voorbeeld kan zijn voor Noord-Marokkaanse autonomie bewegingen van de Imazigh of Berbers. Het zal ook een politieke vernedering betekenen waardoor het zwakke monarchistische stelsel kan omvallen. Verder is er een groot economisch belang vanwege de fosfaatmijnen, de rijke visgronden en mogelijke olievoorraden.

* In de Democratisch Arabische Republiek Sahara (meestal aangeduid met de Spaanse of Engelse afkorting RASD resp. SADR) bestaat een scherp beeld van haar grenzen maar de praktijk is anders. In de woestijn rondtrekkende nomaden zijn zich er van bewust maar trekken zich er weinig van aan. De meeste Saharanen die zijn gevlucht voor de Marokkanen wonen in Algerije in een regio die een soort autonome status heeft.
Er is een etnisch en cultureel verschil tussen Marokkanen en Saharanen. Saharanen spreken Hassanya Arabisch dat Marokkanen niet verstaan en als tweede taal heeft men het Spaans terwijl dat in Marokko meestal het Frans is. In het zuiden van Marokko wonen ook Saharanen maar die maken geen aanspraak op een eigen gebied, net zo min als de ethnisch Saharanen in Mauretanie.
Saharanen zijn gelijk Marokkanen Soennitisch Islamitisch maar de theocratische Koning van Marokko eren zij niet. In het conflict baseert men zich niet op de Islam maar op het internationaal recht. Men is georganiseerd in een Volksfront volgens socialistische uitgangspunten. Men heeft vrienden in de regeringen van Algerije, Cuba, en Zuidelijk Afrika.
Het probleem van de Saharanen is dat zij te modern zijn om zich te schikken naar de Marokkaanse regering die zij niet ten onrechte als ondemocratisch, inhumaan en maffioos beschouwen.

De werkelijke grens tussen de twee partijen wordt gevormd door de verdediginglinie die Marokko heeft gebouwd en die bekend staat als de Berm. Deze grens loopt van noordwesten diagonaal naar het zuidoosten van de westelijke Sahara en de militaire bufferzone er langs wordt bewaakt door de VN, en dat is de derde partij in het conflict.


De VN heeft ook een probleem met West Sahara. Er wordt al lang over de kwestie gesproken en vele resoluties zijn ingediend en aangenomen. Er zijn verschillende vredesvoorstellen uitgewerkt. Er is een referendum afgesproken en er is een VN missie voor dat referendum. Maar steeds weer is er een Marokkaans gebrek aan respect voor de VN en het internationaal recht.
De VN heeft uiteindelijk ook verantwoordelijkheid voor meer dan 150.000 vluchtelingen. Dat kost allemaal geld. Dat Van Walsum de problemen van Marokkanen en Saharanen niet heeft kunnen oplossen is te begrijpen. Maar dat hij de belangen van de VN heeft verkwanselt niet. Van Walsum had in ieder geval een koppeling moeten maken tussen de economisch belangen in het omstreden gebied en die van de VN zelf. Als Marokko geld verdiend aan de bezetting dan zou Marokko dat geld moeten afdragen aan de VN voor het levensonderhoud van de vluchtelingen. Zij hebben de mensen immers weggejaagd!
Ook voor de bemiddeling zelf kan best een rekening worden ingediend bij de verzakende partij.

Bij het oplossen van ingewikkelde kwesties is het niet verkeerd om ronduit het eigen belang voorop stellen en te beginnen met de eigen problemen. Professor van Walsum had best heel eenvoudig het probleem dat de VN met deze zaak heeft vanwege de vluchtelingen aan de partijen voor kunnen leggen. In plaats daarvan heeft de nederlandse top-diplomaat het eigen belang anders opgevat en behartigd: Van Walsum heeft Nederland een wapenexport deal ter waarde van meer dan 800.000.000 euro laten sluiten met Marokko. En dat is meer dan een brevet van onvermogen: het is een teken van kwade wil.

Realisme

Professor van Walsum denkt dat hij een "realistische" opmerking heeft gemaakt over de impasse van de onderhandelingen tussen het koninkrijk Marokko en het Volksfront voor de bevrijding van West Sahara, beter bekend als het Polisario. Volgens de professor zal het bestreden gebied niet onafhankelijk kunnen worden omdat Frankrijk en de USA geen sancties tegen Marokko willen instellen. Heeft de professor gelijk?

Voor een mening daarover moet eerst naar de stand van zaken worden gekeken en die is als volgt. Marokko heeft ongeveer 4/5 deel van West Sahara bezet. Dat is het belangrijkste deel met de kuststrook waarin de grootste steden liggen en de fosfaatmijnen. Marokko noemt dit de Marokkaanse Sahara. Volgens de VN terminologie is het een "niet zelfbesturend gebied" waarvan de status nog moet worden bepaald.
Het andere 1/5 deel van West Sahara is woestijn waar nomaden leven van de veeteelt en er zijn Polisario soldaten. Dit wordt door Saharanen het bevrijde gebied genoemd. Het bestuur wordt hier gevormd door de RASD (Republiek van Arabisch Saharaanse Democraten).

Marokko heeft de oorspronkelijke bevolking voor een groot deel uit het door hun bezette gebied verjaagd. Een deel van de achterblijvers werkt samen met Marokko en het andere deel wordt grof onderdrukt. De vluchtelingen wonen nu al tientallen jaren in vluchtelingenkampen over de grens met Algerije. Zij blijven via het Front Polisario verbonden met de achterblijvers.
Het gebied rond de vluchtelingenkampen in Algerije heeft een autonome status gekregen. De Saharanen besturen zichzelf. Het Saharaans bestuur wordt ook daar gevormd door de RASD. Deze staat, die is uitgeroepen in 1976, vormt dus het bestuur van zowel een autonoom gebied binnen Algerije, als van het eigen territorium in West Sahara.
De RASD onderhandelt via het Volksfront Polisario met van Walsum over het door Marokko bezette territorium. Van Walsum erkent de RASD niet. Het is een tamelijk unieke situatie.

De RASD is erkend door tientallen landen in de Derde Wereld. De RASD bestaat werkelijk maar is met een bevolking in vluchtelingenkampen zeer afhankelijk van buitenlandse hulp. De kampen bevinden zich immers in het onvruchtbaarste gedeelte van de woestijn dat bekend staat als de Hamada.


Professor van Walsum bedoelde met zijn opmerking dat het niet realistisch is om te denken dat Marokko zich onder druk van sancties terugtrekt zodat het gebied onafhankelijk wordt en de vluchtelingen kunnen terugkeren om te leven van de vruchten van hun land. Opgemerkt moet worden dat van Walsum niets heeft gezegd over het bevrijde gebied. Dat is een blinde vlek bij de professor.

Van Walsum is sanctie-deskundige. Hij is voorzitter geweest van het sanctie-comitee tegen Irak. Van Walsum weet dat je een bevolking kapot kan krijgen met een embargo en is ook bereid om daaraan mee te werken. Er is geen denken aan een embargo tegen de Marokkaanse bevolking maar de Saharaanse vluchtelingenbevolking leeft al heel lang onder omstandigheden die erger zijn dan die door de blokkades tegen Cuba of Irak. Als de professor een oplossing voor de impasse wil forceren, en dat wil hij, dan is het de meest voor de hand liggende optie om de zwakste partij te breken. Dat was de burgerbevolking in Irak en dat zijn nu dus de vluchtelingen in Algerije.

Iedereen zonder geweten kan dat soort oplossingen bedenken. Van Walsum noemt het "realistisch" om daarvoor te kiezen. Professor Van Walsum is overigens een amateurfilosoof die van zijn christelijke geloof is afgevallen. Hij heeft vorig jaar een boekje over de "vrije wil" geschreven, waar hij ook niet zo in gelooft. Hij had kennelijk tijd over.

Maar het botte realisme van van Walsum is onwerkelijk.

Het vrijwillig opheffen van de RASD is alleen mogelijk als daar heel veel tegenover staat, en dat staat er niet. Een vrijwillige opheffing van een staat is bovendien onwaarschijnlijk omdat het is nog nooit is voorgekomen dat een republiek zichzelf ophief, laat staan om op te gaan in een koninkrijk.
En een poging om de RASD onvrijwillig op te heffen wil zeggen: oorlog, en die te vermijden was nu juist de missie van de professor.
Linksom of rechtsom: het realisme van de professor is zinloos en levert niets op. De missie van Van Walsum is mislukt, deze man heeft gefaald en het is beter als hij ophoudt met zijn gepruts.
In een volgend bericht ga ik in op de gemiste kansen van Van Walsum.